Kartkówka - Początki Demokracji Szlacheckiej

Temat: Początki demokracji szlacheckiej Szlachta Szlachta stanowiła Polsce od 6 do 10% całego społeczeństwa i charakteryzowała się dużym zróżnicowaniem pod względem zamożności. Najbogatszą grupę tworzyli magnaci, a mniej majętna, lecz najliczniejsza, była szlachta średnia. Z kolei uboga szlachta zagrodowa od chłopów różniła się jedynie tym, że jej przedstawiciele posiadali herby. Najbiedniejszą warstwę stanowiła gołota, która po utracie własnych majątków pozostawała na służbie u magnatów. Mimo znacznych różnic majątkowych wewnątrz stanu szlacheckiego panowała równość wobec prawa. Każdy bowiem, kto wywodził się z rodziny posiadającej własny herb, mógł korzystać z przywilejów, należnych temu stanowi. Od zatwierdzenia konstytucji Nihil novi wszystkie ważne dla państwa decyzje nie mogły być podejmowane bez zgody władcy, senatu i izby poselskiej, reprezentującej stan szlachecki. Przyczyniło się to do powstania w Polsce nowego systemu rządów, nazywanego demokracją szlachecką. Szlachta mogła odtąd głosować i decydować o sprawach kraju.

Przywileje szlacheckie 

Przywilej koszycki (1374r., Ludwik Węgierski) - ustanowienie stałego podatku w wysokości 2 groszy z łana chłopskiego - zobowiązanie się króla do nienakładania nowych podatków bez zgody rycerstwa - pokrycie przez władcę kosztów służby rycerzy poza granicami kraju oraz wykupu ich z niewoli - powierzanie wszystkich urzędów w państwie wyłącznie Polakom



Przywilej czerwiński (1422r., Władysław II Jagiełło) - zrzeczenie się przez władcę prawa do zajęcia majątku szlachcica bez wyroku niezależnego sądu - zakaz pełnienia przez tę samą osobę funkcji sędziego i starosty



Przywilej warcki (1423r., Władysław II Jagiełło) - przyznanie wojewodom prawa do wyznaczania cen maksymalnych na artykuły rzemieślnicze, zaś szlachcie – do wyceny i wykupu majątków sołtysów - ograniczenie prawa chłopów do opuszczania wsi



Przywilej jedlnieńsko-krakowski (1430r., 1433r. Władysław II Jagiełło) - zagwarantowanie, że król nie uwięzi żadnego szlachcica bez wyroku sądowego - przyznanie przedstawicielom stanu szlacheckiego wyłącznego prawa do sprawowania wyższych stanowisk kościelnych



Przywilej cerekwico-nieszawski (1454r. Kazimierz IV Jagiellończyk) - potwierdzenie dotychczasowych praw przysłuchujących szlachcie

- zobowiązanie się monarchy do nieustawania nowych praw i niezwoływania pospolitego ruszenia bez zgody sejmików 

Przywilej piotrkowski (1496r., Jan I Olbracht) - uniemożliwienie mieszczaństwu nabywania ziemi na prawie szlacheckim - zakaz sprawowania urzędów i godności państwowych przez przedstawicieli stanu mieszczańskiego - zwolnienie szlachty z opłat celnych za przewóz towarów



Nihil novi (1505r., Aleksander Jagiellończyk) - zagwarantowanie, że żadna nowa ustawa państwowa nie będzie uchwalona bez zgody szlachty Senat i sejmiki

Rada królewska, w której skład wchodzili najważniejsi urzędnicy, a także reprezentanci duchowieństwa rzymskokatolickiego uzyskała duży wpływ na władzę królewską i z czasem przekształciła się w senat. W XV wieku organizowano zjazdy lokalne nazywane sejmikami. Z czasem zaczęły one wysyłać swoich przedstawicieli na spotkania rady z królem. Delegaci byli nazywani posłami i otrzymywali specjalne instrukcje sejmikowe.

Sejm walny Wspólne zjazdy króla, senatu oraz przedstawicieli sejmików nazywano sejmami walnymi. Początkowo posłowie mogli tylko zatwierdzać uchwały senatu, jednak ich rola ciągle rosła i wkrótce stali się odrębną, częścią parlamentu, określaną jako izba poselska. Pierwsze obrady z udziałem trzech stanów sejmujących odbyły się w 1439r. w Piotrkowie z inicjatywy króla Jana Olbrachta. Datę tę uznaję sięga początek polskiego parlamentaryzmu. Obradom senatu przewodniczył król, a w izbie poselskiej prowadził je marszałek. Senat i izba poselska obradowały oddzielnie, na koniec jednak razem zatwierdzały konstytucje sejmowe. W razie niebezpieczeństwa, np. próby uchwalenia niekorzystnych praw, każdy z posłów mógł krzyknąć ,,veto”, co oznacza ,,nie zgadzam się”, i w ten sposób zerwać obrady sejmowe. Władca nadawał w dożywotnie użytkowanie zasłużonym urzędnikom królewszczyzny, czyli ziemie należące bezpośrednio do niego. kanclerz – odpowiedzialny za politykę wewnętrzną i zagraniczną podskarbi – zajmujący się finansami hetmani – należały do nich sprawy wojskowe

Sukcesy demokracji Aby ograniczyć wpływy magnatów, a także zapewnić równość wewnątrz całego stanu szlacheckiego, powstał ruch egzekucyjny. Jego działalność określa się także jako egzekucję praw i dóbr, jest to ruch polityczny w XVI wieku, którego celem było przeprowadzenie reform w dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska oraz żądanie zwrotu nieprawnie trzymanych przez magnatów królewszczyzn i ograniczenia praw Kościoła. W rezultacie na sejmach zwołanych w latach 1562-1565 uchwalono szereg ustaw, mających ma celu odebranie magnatom bezprawnie zagarniętych królewszczyzn. Jedną czwartą dochodów pochodzącą z odzyskanych majątków, czyli kwartę, przeznaczano na opłacanie stałej armii zaciężnej liczącej 2,5 tysiąca żołnierzy. Oddziały te, zwane wojskiem kwarcianym, miały chronić granice Rzeczypospolitej.